چکیده حوزههای علمیه شیعه با پیشینه‌ای بیش از هزارساله، از مهم‌ترین نهادهایی به شمار میرود که همواره در شکوفایی فرهنگ و تمدن اسلامی نقشآفرین بودهاند. این نقش‌آفرینی در دوره معاصر نیز استمرار یافته و بهویژه پس از وقوع انقلاب اسلامی در ایران، تقویت شد. پرسش اصلی نوشتار حاضر این است که جایگاه و نقش حوزه علمیه در عرصۀ تمدنسازی اسلامی در دوره معاصر چه بوده است؟ در این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی، نقش حوزۀ علمیه در چهار خردهنظام تمدنی بررسی شده است: نخست، نظام فکری-معرفتی که رسالت و نقش اصلی حوزۀ در این عرصه معنا مییابد. دوم، نظام فرهنگی تمدن که دربرگیرندۀ نظام اعتقادی، ارزشی و هنجاری است و حوزۀ علمیه در آن نقش کلیدی دارد. سوم، نظام سیاسی که نقطۀ اوج نقش‌آفرینی حوزه علمیه با برپایی نظام سیاسی اسلامی در این عرصه رقم خورد. چهارم، نظام اقتصادی که اگرچه حوزۀ علمیه در آن ورود نموده، اما در ابتدای راه است. مهم‌ترین بایستۀ تکامل نقش‌آفرینی حوزۀ علمیه در عرصۀ تمدنسازی، نگرشی نو و جامع به اجتهاد بهعنوان ابزار اصلی تمدنسازی دینی است که اگرچه در دورۀ معاصر تحولات و پیشرفتهای قابل توجهی داشته، اما همچنان ظرفیت فوقالعادهای در آن وجود دارد که بهرهگیری از آن میتواند رسالت تمدنسازی دینی حوزه را تسریع و تکامل بخشد.
)