عقل به مثابه یکی از مهمترین منابع شناخت از نگاه ملاصدرا و اصفهانی

نویسنده

چکیده

یکی از مفاهیمی که تعریف‌‌های گوناگون و بسیار از آن شده واژه عقل است. گروهی عقل را مساوق وجود انسانی می‌دانند و برخی با آن مخالفت می‌کنند و آن را منشا گمراهی و سقوط از حیطه تعبد الهی میخوانند. برخی نیز آن را معادل فلسفه به کار برده و گروهی نیز به لزوم جدا دانستن عقل و فلسفه حکم کرده‌اند. فلاسفه، عقل را ارج نهاده و اهل حدیث و اشاعره، آن را رد کرده اند. ملاصدرا عقل را قوّه تحلیل‌گر از مراتب و شئونات نفس می‌داند که و گستره‌ی آن از عقل هیولانی تا عقل مستفاد شامل است؛ در حالی که عقل از منظر میرزا مهدی اصفهانی، موجودی مستقل و نوری است «ظاهرٌ بذاته و مظهِرٌ لغیره، معصومٌ بالذّات و مستقلٌ بالذّات» که از سوی خداوند افاضه می شود. عقل از نگاه وی تنها حقیقتی روشنگر است، نه تحلیل‌گر از مراتب نفس انسانی هم نیست. پژوهش حاضر در پی بررسی این موضوع در اندیشه دو دانشمند بزرگ اسلامی، صدرالمتألهین، بنیانگذار حکمت متعالیه و میرزا مهدی اصفهانی، مؤسس مکتب تفکیک است. با مقایسه دیدگاه های این دو متفکر در باب عقل می‌کوشیم شباهت‌ها و تفاوت‌های میان آن دو را دریابیم.

کلیدواژه‌ها