تدوین الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت دارای استلزاماتی است که بدون توجّه به آن‌ها نمی‌توان الگوی کامل و جامعی برای پیشرفت در یک جامعه خاص ترسیم کرد. بی‌تردید یکی از استلزامات، بررسی مبانی در سطوح پایه‌ای آن است که به‌عنوان زیرساخت‌های نظری و بینشی الگو تلقی می‌شوند. پرسش مهمی وجود دارد مبنی بر این‌که جهان‌شناسی به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های اصلی مبانی پایه، چه ارتباطی با الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت دارد؟ در پژوهش حاضر تلاش شد با استفاده از روش سنتی تفسیر متون دینی برخی از مهمترین گزاره‌های جهان‌شناختی را مطمح‌نظر قرار داده و دلالت‌های آن بر الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت را بررسی شود. در پاسخ به سه پرسش فرعیِ ناظر به رابطه الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و جهان‌شناسی(فرجام‌شناسانه، نقش انسان در مطلوبیت آینده و سازوکار تاثیر عمل انسان) مشخص شد که از سویی، اولاً، وجود رابطه میان اعمال انسان و فرجام انسان انکارناپذیر است و توجّه به این رابطه نقش بسزایی در مدیریت زندگی بشر دارد. ثانیا، پیوند عمل انسان و جهان در بیان قرآن به چند شکل تصویر شده و ثالثاً، چگونگی تاثیر عمل انسان بر آینده او برای بشر قابل فهم نیست. و از سوی دیگر، وابستگی هستی به خداوند و قانونمندی هستی که در جهت مقصد نهایی در حرکت است، الزاماتی را برای جهان اجتماعی به‌دنبال دارد که کمال‌گرایی، انطباق جهان اجتماعی با جهان طبیعی و هدفمندی زندگی بشر از جمله آنهاست و شاکله الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت مبتنی بر همین نگاه زیرساختی است.
)