تبیین مبانی عمل اخلاقی بر اساس نظریه اسلامی عمل

هدف از نگارش این مقاله، تبیین مبانی عمل اخلاقی و بر اساس طرح‌واره اسلامی عمل است. در خصوص مبانی زیرساز عمل، از بررسی متون اسلامی و ‌به‌ویژه قرآن می‌توان نتیجه گرفت که مبانی عمل، دست‌کم در سه نوع مبانی اساسی خلاصه می‌شود که می‌توان آنها را مبانی شناختی، گرایشی، و ارادی ـ اختیاری نامید. هرگاه رفتاری، اعم از مشهود یا نامشهود، بر این سه مبنا مبتنی باشد، آن رفتار، عمل محسوب خواهد شد. روش پژوهش، کیفى از نوع تحلیل مفهومی است؛ بدین معنا که از تحلیل مفهوم آیات و روایات اخلاقی، توانستیم به مبانی عمل اخلاقی دست یابیم. ابزار جمع‌آورى داده‌ها فیش‌برداری است. جامعه تحلیلى این پژوهش، آیات قرآن و روایات و همچنین کتب تفسیری است. نمونه‌گیری از این جامعه، به طور هدفمند،  بر اساس موضوع پژوهش (اخلاق) صورت گرفته است. روش تحلیل داده‌ها دسته‌بندی، کدگذاری و تفسیر آیات و روایات بوده که به طور مستمر و هم‌زمان با جمع‌آوری داده‌ها انجام شده است.
‌سؤال اصلی تحقیق این است که با بررسی آیات و و روایات، آیا امکان تعمیم نظریه انسان عامل به حیطه اخلاق وجود دارد؟ در این مقاله، با بررسی آیات قرآن و روایاتی که به حوزه اخلاق مرتبط می‌شود، به مبانی شناخت خدا به عنوان بنیاد خیر و خیر بنیادین، شناخت کرامت انسانی به عنوان زیربنای اخلاق، شناخت خداوند به عنوان واضع حد و حدود، ادراک کلیت عقلانی عمل اخلاقی در حیطه شناختی؛ و مبانی انسان خواستار خیر نهایى و تعادل هیجانی، مبنای فضیلت اخلاقی در حیطه گرایشی؛ و مبنای اراده و عزم شرط لازم اعمال اخلاقی در حیطه ارادی‌ـ اختیاری دست یافته، نظریه انسان عامل را به حیطه اخلاق تعمیم دادیم